سکته چشمی عبارتی است که برای توصیف ازدستدادن بینایی به‌علت مسدودشدن جریان خون به چشم منفعت گیری می‌بشود. عوامل مختلفی در ابراز سکته چشمی نقش دارند. برخی از این عوامل بر شبکیه (لایه بافتی در پشت چشم که تصاویر نور را به مطلب‌های عصبی تبدیل میکند) تاثییر می‌گذارند و بقیه به عصب بینایی (عصبی که مطلب‌های عصبی را به مغز می‌رساند) صدمه می‌زنند. هرچند ازدستدادن ناگهانی بینایی ترسناک است، سکته چشمی درمان دارد و مراقبت‌های سریع پزشکی طبق معمول از صدمه دائمی جلوگیری یا آن را محدود میکند. برای آشنایی با انواع سکته چشمی، علت، علائم و راه‌های تشخیص و درمان سکته چشمی تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
سکته چشمی چیست؟
سکته چشمی وضعیتی است که به‌علت اختلال جریان خون به شبکیه تشکیل می‌بشود. این انسداد امکان پذیر ناشی از چیز جامدی همانند پلاک یا عفونتی باشد که از جای فرد دیگر از بدن همانند قلب به شبکیه منتقل شده است (آمبولی)، امکان پذیر به‌جهت غلیظ‌شدن خون یا تشکیل لخته خون باشد که به آن ترومبوز می‌گویند یا به‌علت نشت مایع یا افزایش سختی درون چشم باشد که به آن گلوکوم می‌گویند. از هر صدهزار نفر ۱ یا ۲ نفر به سکته چشمی دچار خواهد شد.
انواع سکته چشمی
سکته چشمی با انسداد رگ خونی غذارسان در پشت چشم تشکیل می‌بشود. علت سکته چشمی با دقت به مکانیسم انسداد، نوع رگ خونی دچار و بخشی از چشم که رگ را دریافت میکند متفاوت است و به ۴ نوع شایع تقسیم می‌بشود:
- انسداد شریان شبکیه (RAO): یک یا چند رگ حمل‌کننده خون اکسیژن‌دار به شبکیه مسدود می‌بشود.
- انسداد سیاهرگ شبکیه (RVO): سیاهرگ‌های کوچک دورکننده خون از شبکیه مسدود می‌بشود.
- نوروپاتی ایسکمیک قدامی شریانی عصب بینایی (AION): افت جریان خون به عصب بینایی است که زیاد تر عروق خونی متوسط تا بزرگ را دچار میکند و زیاد تر به‌جهت اختلالی التهابی به‌نام آرتریت سلول غول‌پیکر (giant cell arteritis) است.
- نوروپاتی ایسکمیک قدامی غیرشریانی عصب بینایی (NAION): افت جریان خون به عصب بینایی است که طبق معمول عروق کوچکتر را دچار میکند و بدون التهاب است.
بعضی اوقات انسداد شبکیه و نوروپاتی ایسکمیک قدامی عصب بینایی با هم اتفاق می‌افتند.
علت سکته چشمی
سکته چشمی وقتی اتفاق می‌افتد که جریان خون به پشت چشم دچار اشکال می‌بشود و اکسیژن به بافت نمی‌رسد. در مواردی که سکته به‌علت فقدان اکسیژن جهت مرگ سلول‌های مغزی می‌بشود، امکان پذیر سکته چشمی جهت تخریب بافت شبکیه یا عصب بینایی بشود و از انتقال مطلب عصبی به مغز جلوگیری کند.
۱. انسداد عروق شبکیه
این قضیه به‌علت انسداد فیزیکی شریان و سیاهرگ شبکیه اتفاق می‌افتد. احتمالا انسداد شریان ناشی از لخته خون یا پلاک کوچک کلسترول باشد که دیواره رگ خونی را پاره میکند. انسداد سیاهرگ احتمالا ناشی از سختی همانند سختی شریان آرترواسکلروتیک نزدیک باشد.
انسداد امکان پذیر چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشد و رفع بشود. اگر انسداد خود‌به‌خود رفع نشود، احتمالا دائمی باشد. از طرفی انسداد عروق شبکیه به‌علت بیماری‌های قلبی‌عروقی و بیماری‌های عروق مغزی نیز رخ می‌دهد. عوامل مختلفی که امکان پذیر جهت انسداد عروق شبکیه شوند، عبارت‌اند از:
انسداد شبکیه زیاد تر در افراد بالای ۵۰ سال اتفاق می‌افتد و مردان زیاد تر از زنان در معرض این بیماری می باشند. انسداد شبکیه در افراد جوان‌تر طبق معمول با اختلال لخته‌شدن خون همانند ترومبوفیلی همراه است. گلوکوم هم دیگر عامل عرصه‌ساز انسداد شبکیه است و زیاد تر حاضر انسداد سیاهرگ شبکیه می‌بشود.
۲. نوروپاتی ایسکمیک قدامی عصب بینایی
نوروپاتی ایسکمیک قدامی عصب بینایی از عوامل سکته چشمی است. نوروپاتی شریانی زیاد تر بر تاثییر آرتریت سلول غول‌پیکر اتفاق می‌افتد و نوروپاتی غیرشریانی طبق معمول ناشی از گروهی از عوامل است که به عصب بینایی صدمه می‌زنند.
– علت نوروپاتی ایسکمیک قدامی شریانی عصب بینایی
نوروپاتی ایسکمیک قدامی شریانی عصب بینایی (AION) زیاد تر با آرتریت سلول غول‌پیکر اتفاق می‌افتد که به آن آرتریت تمپورال (temporal arteritis) هم می‌گویند. آرتریت سلول غول‌پیکر نوعی از التهاب عروق خونی است که زیاد تر در شریان‌های اطراف سروگردن تاثییر می‌گذارد، اما میتواند تا قفسه سینه هم گسترش یابد. دیگر علت‌های نادر نوروپاتی ایسکمیک قدامی شریانی عصب بینایی، لوپوس و پری‌آرتریت ندوزا (نوعی التهاب نادر عروق خونی) است.
آرتریت سلول غول‌پیکر جهت التهاب عروق متوسط تا بزرگ می‌بشود که میتواند به عروق کوچکتر هم کشیده بشود و جهت ورم و انسداد جریان خون بشود. زمانیکه رگ‌های غذارسان به عصب بینایی دچار خواهد شد، AION اتفاق می‌افتد. التهاب سلول‌های غول‌پیکر منشاء ژنتیکی و محیطی دارد. عوامل مختلفی میتواند در تشکیل این بیماری نقش دارند که می‌توان به عفونت باکتریایی و ویروسی شدید اشاره کرد. اختلالات التهابی همانند بیماری‌های خودایمنی هم می‌توانند در تشکیل GCA مؤثر باشند. گمان ابتلا به آرتریت سلول غول‌پیکر در زنان زیاد تر از مردان است.
نوروپاتی ایسکمیک قدامی غیرشریانی عصب بینایی
نوروپاتی ایسکمیک قدامی غیرشریانی عصب بینایی (NAION) ناشی از اختلال گذرای جریان خون به عصب بینایی است که به التهاب مربوط نیست. این اختلال میتواند با عوامل مختلفی همانند افت جریان خون به عصب بینایی یا توقف آن همراه باشد. برخلاف نوروپاتی شریانی، نوروپاتی غیرشریانی زیاد تر رگ‌های کوچکتر را دچار میکند.
عوامل فرد دیگر هم امکان پذیر در نوروپاتی ایسکمیک قدامی غیرشریانی عصب بینایی نقش داشته باشند، از جمله:
- دیابت؛
- سیگارکشیدن؛
- سختی خون بالا؛
- کلسترول بالا؛
- مصرف داروهایی همانند مهارکننده فسفودی استراز-۵.
حداقل ۷۳درصد از افراد مبتلا به نوروپاتی ایسکمیک قدامی غیرشریانی عصب بینایی کم شدن شبانه سختی خون دارند. علت شایع دیگر کم شدن سختی خون و هیپوولمی، مرحله های انتهایی بیماری‌های کلیوی است. افراد مبتلا به این بیماری ۳ برابر دیگران در معرض این عارضه‌اند. دیگر عوامل همانند شکل دیسک نوری (ناحیه‌ای گرد در پشت چشم که شبکیه را به عصب بینایی متصل میکند) هم در این بیماری نقش دارند. دیسک‌های نوری طبق معمول دارای یک تورفتگی در مرکزند که به آن کاپ (cup) می‌گویند. کوچکی یا نبوده است کاپ عامل مهم نوروپاتی ایسکمیک قدامی غیرشریانی عصب بینایی است. این بیماری زیاد تر در افراد بالای ۵۰ سال ابراز میکند و در سفیدپوستان شایع‌تر است.
علائم سکته چشمی
سکته چشمی با مقداری هشدار یا حتی بدون هشدار ازدستدادن بینایی اتفاق می‌افتد. زیاد تر افراد مبتلا به سکته چشمی صبح سپس از بیدارشدن از خواب فهمید ازدستدادن بینایی یک چشم خواهد شد یا بدترشدن بینایی طی چند ساعت یا چند روز را توانایی می‌کنند. درد در سکته چشمی زیاد نادر است. برخی افراد فهمید یک نقطه کور یا ناحیه تاریک در نیمه بالایی یا پایینی میدان دید خود خواهد شد. این چنین امکان پذیر دید محیطی، تضاد بینایی یا حساسیت به نور را از دست بدهند.
۱. علائم انسداد عروق شبکیه
با دقت به این که کدام شریان در چشم مسدود شده است، علائم و حساسیت در بینایی محیطی متفاوت است. انواع انسداد شبکیه علائم مختلفی دارد، از جمله:
- انسداد شریان مرکزی شبکیه (CRAO): درگیرشدن شریان اولیه‌ای است که خون اکسیژن‌دار را به‌سمت شبکیه حمل میکند. طبق معمول با ازدستدادن ناگهانی و شدید بینایی در یک چشم و بدون درد آشکار می‌بشود.
- انسداد سیاهرگ مرکزی شبکیه (CRVO): انسداد سیاهرگ اولیه‌ای است که خون بدون اکسیژن را از شبکیه خارج میکند. طبق معمول جهت ازدستدادن ناگهانی و بدون درد بینایی می‌بشود.
- انسداد شریان شاخه‌ای شبکیه (BRAO): درگیرشدن عروق کوچک‌تری است که از شریان مرکزی شبکیه منشعب خواهد شد و امکان پذیر با ازدستدادن بینایی محیطی یا ازدستدادن بخشی از بینایی مرکزی همراه بشود.
- انسداد سیاهرگ شاخه‌ای شبکیه (BRVO): درگیرشدن عروق کوچک‌تری است که از سیاهرگ مرکزی شبکیه منشعب خواهد شد. میتواند جهت افت بینایی، ازدستدادن بینایی محیطی، تحریف بینایی یا تشکیل نقاط کور بشود.
۲. علائم نوروپاتی ایسکمیک قدامی عصب بینایی
علائم نوروپاتی ایسکمیک قدامی عصب بینایی با دقت به شریانی یا غیرشریانی بودن آن متفاوت است:
- نوروپاتی ایسکمیک قدامی شریانی عصب بینایی (AION): نتیجه آن ازدستدادن کامل بینایی یک چشم طبق معمول طی چند ساعت است. این عارضه باید به‌شدت درمان بشود و اگر بدون درمان رها بشود، میتواند بر چشم دیگر هم تاثییر بگذارد و طی یکی‌دو هفته جهت کوری دوطرفه بشود. ازدستدادن بینایی میتواند با علائم فرد دیگر همانند تب، خستگی، درد فک، حساسیت پوست سر، درد عضلانی و ازدستدادن ناخواسته وزن همراه باشد.
- نوروپاتی ایسکمیک قدامی غیرشریانی عصب بینایی (NAION): طبق معمول با ازدستدادن بدون درد بینایی طی چند ساعت تا چند روز آشکار می‌بشود که طیفی از تاری دید تا کوری چشم دارد. در زیاد تر موارد، ازدستدادن بینایی در قسمت پایینی میدان دید اتفاق می‌افتد. این چنین امکان پذیر دید رنگی با افت بینایی افت یابد.
تشخیص سکته چشمی
اگر پزشک به سکته چشمی شک کند، آزمایش‌های ابتدایی و معمول چشم همانند بازدید بینایی، برسی سختی چشم و بازدید شبکیه را انجام می‌دهد. با دقت به نتیجه، نحوه ازدستدادن بینایی، سابقه پزشکی و عوامل عرصه‌ساز، امکان پذیر آزمایش‌های بیشتری انجام شوند که زیاد تر در تشخیص انسداد عروق شبکیه نقش دارند، از جمله:
- آزمایش میدان دید: در یک دستگاه به یک صفحه نگاه می‌کنید و هربار با دیدن نور دکمه را سختی می‌دهید.
- افتالموسکوپی: بازدید ساختار داخلی چشم با دستگاه افتالموسکوپ است.
- تونومتری: روشی غیرتهاجمی که سختی داخل چشم را اندازه می‌گیرد و تشخیص گلوکوم را راحت‌تر میکند.
- توموگرافی انسجام نوری (OCT): عکس‌برداری غیرتهاجمی است که از امواج نوری برای اسکن شبکیه و عصب بینایی منفعت گیری میکند و تصاویری زیاد باجزئیات می‌گیرد.
- آنژیوگرافی فلورسئین: در این روش رنگ فلورسئین به درون سیاهرگ بازو تزریق می‌بشود و با جریان‌یافتن به‌سمت ساختار عروقی چشمی آن را نمایان میکند.
امکان پذیر برای تعیین علت عرصه‌ای سکته چشمی آزمایش‌های فرد دیگر همانند آزمایش خون و سختی خون تجویز شوند که برای تشخیص دیابت، بیمای‌های قلبی‌عروقی، اختلال لخته‌شدن خون و فرایندهای التهابی مفیدند. این چنین امکان پذیر چشم‌پزشک برای پشتیبانی به شما از متخصص داخلی و متخصص مغز و اعصاب پشتیبانی بگیرد.
تشخیص نوروپاتی ایسکمیک عصب بینایی
انسداد شبکیه انسداد فیزیکی رگ خونی است و تشخیص آن راحت‌تر است. هرچند افتالوسکوپی و توموگرافی انسجام نوری میتواند به تشیخص صدمه عصب بینایی پشتیبانی کند، تشخیص نوروپاتی ایسکمیک قدامی عصب بینایی به آزمایش‌های بیشتری نیاز دارد.
۱. تشخیص نوروپاتی ایسکمیک قدامی شریانی عصب بینایی
اگر پزشک به نوروپاتی ایسکمیک قدامی شریانی عصب بینایی ظنین باشد، امکان پذیر آزمایش نرخ رسوب اریتروسیت (ESR) و پروتئین واکنشی سی (CRP) را تجویز کند. این آزمایش‌ها التهاب سیستمیک را بازدید می‌کنند. این چنین علائم آرتریت سلول غول‌پیکر همانند گرفتگی فک، تب، گرفتگی عضله و حساسیت پوست سر بازدید می‌بشود. امکان پذیر برای قبول آرتریت سلول غول‌پیکر مثالبرداری از سرخرگ تمپورال هم انجام بشود. ضخامت و بافت شریانی با بافت سالم و بیمار قیاس می‌بشود.
۲. تشخیص نوروپاتی ایسکمیک قدامی غیرشریانی عصب بینایی
نوروپاتی ایسکمیک قدامی غیرشریانی عصب بینایی بدون التهاب است و نمی‌توان از آزمایش نرخ رسوب اریتروسیت (ESR) و پروتئین واکنشی سی (CRP) برای تشخیص آن منفعت گیری کرد. علت این بیماری کوچک‌بودن یا نبودن کاپ عصب بینایی است که با افتالموسکوپی قابل‌تشخیص است. امکان پذیر پزشک برای قبول تشخیص عوامل دیگر را رد کند، از جمله:
- مالتیپل اسکلروزیس؛
- نوروسفلیس؛
- سارکوئیدوز چشمی؛
- جداشدگی شبکیه؛
- انسداد عروق شبکیه؛
- ازدستدادن موقتی بینایی در یک چشم که هشداری برای هموراژی مغزی است.
نوروپاتی ایسکمیک قدامی غیرشریانی عصب بینایی بر پایه سابقه، ویژگی‌های عصب چشمی و عوامل عرصه‌ساز تشخیص داده می‌بشود. هیچ آزمایشی برای قبول نوروپاتی ایسکمیک قدامی غیرشریانی عصب بینایی وجود ندارد.
درمان سکته چشمی
سکته چشمی درمان دارد اما برای گرفتن نتیجه شدت عمل مهم است. مقصد از درمان برگشت دادن بینایی یا به حداقل‌رساندن افت بینایی است. برای نگه داری بینایی شما بعد از سکته چشم، دقیقه‌ها مهم‌اند. اگر پزشک بتواند انسداد شریان مرکزی را رفع کند و جریان خون را در عرض ۹۰ تا ۱۰۰ دقیقه بازگرداند، امکان پذیر از صدمه دائمی جلوگیری کند. اما سپس از ۴ ساعت، انسداد به گمان زیاد به چشم صدمه می‌زند.
درمان انسداد عروق شبکیه
بینایی تعداد بسیاری از افراد مبتلا به انسداد عروق شبکیه بدون درمان برمی‌گردد، هرچند این برگشت به‌ندرت کامل یا عادی است. وقتی که انسداد تشکیل می‌بشود، هیچ روشی برای رفع‌کردن آن وجود ندارد. امکان پذیر پزشک برای درمان از راه حلهای مختلفی منفعت گیری کند، از جمله:
- ماساژ چشمی: پزشک با انگشت چشم شما را ماساژ می‌دهد تا لخته رفع بشود.
- کربن دی اکسید-اکسیژن: تنفس ترکیبی از کربن‌دی‌اکسید و اکسیژن میتواند جریان خون به شبکیه را افزایش دهد. این چنین جهت گشادشدن عروق می‌بشود.
- پاراسنتز: یک سوزن کوچک برای ازبین‌بردن قطره‌های کوچک منفعت گیری می‌بشود. این کار سختی را افت می‌دهد و جریان خون به شبکیه را زیاد میکند.
- لیزردرمانی: برای بستن عروق خونی دارای نشتی است.
- دارو: داروهای برای ازبین‌بردن لخته و افت سختی خون چشم منفعت گیری خواهد شد.
امکان پذیر پزشک برای بهبود جریان خون به شبکیه داروهای کورتیکواستروئید تریامیسینولون استونید به درون چشم تزریق کند تا عروق خونی آرام بگیرند و ورم ناشی از التهاب کم بشود. در موارد شدید از داروهای کاشتنی کورتیکواستروئید همانند دگزامتازون منفعت گیری می‌بشود. این دارو به‌صورت رسوب نزدیک محل انسداد تزریق می‌بشود.
امکان پذیر پزشک برای افت گمان انسداد در چشم دیگر، آسپرین و دیگر رقیق‌کننده‌های خون همانند وارفارین را تجویز کند. اگر انسداد به‌علت وجود پلاک در دیواره شریانی باشد، امکان پذیر داروهای ضدفشار خون و کم‌کننده کلسترول تجویز شوند. این چنین امکان پذیر از درمانی به‌نام ضدعامل رشد اندوتلیال عروقی (anti-VEGF) منفعت گیری بشود تا از تشکیل رگ تازه در سیاهرگ مسدود جلوگیری کند. این دارو به پشت چشم تزریق می‌بشود و جلوی گلوکوم و ازدستدادن پیش‌رونده بینایی را می‌گیرد.
درمان نوروپاتی ایسکمیک قدامی شریانی عصب بینایی
این بیماری به درمان تهاجمی نیاز دارد تا از کوری کامل چشم دچار جلوگیری کند. وقتی که بینایی از دست می‌رود، طبق معمول کامل برنمی‌گردد. اولین درمان منفعت گیری از کوتیکواستروئیدهای سیستمی به‌صورت خوراکی یا درون‌رگی است. پریدنیزون خوراکی روزانه به‌زمان چند هفته یا چند ماه منفعت گیری می‌بشود و برای جلوگیری از عوارض جانبی جدی به‌مرور زمان افت می‌یابد.
نوروپاتی ایسکمیک قدامی شریان عصب بینایی شدید امکان پذیر در ۳ روز اول به متیل‌پریدنیزولون درون‌رگی نیاز داشته باشد که در ادامه روزانه از پریدنیزون خوراکی منفعت گیری می‌بشود. برخی از پزشکان دلواپس مصرف طویل‌زمان پریدنیزون می باشند و با اضافه‌کردن داروی سرکوب‌کننده سیستم ایمنی متوترکسات، مصرف پریدنیزون را افت خواهند داد. آسترما داروی کورتیکواستروئیدی فرد دیگر است که به‌صورت اسپری منفعت گیری می‌بشود.
درمان نوروپاتی ایسکمیک قدامی غیرشریانی عصب بینایی
درمان نوروپاتی ایسکمیک قدامی غیرشریانی عصب بینایی هم همانند تشخیص آن دشوار است. بااین‌حال اگر این بیماری بدون درمان رها بشود، امکان پذیر جهت ازدستدادن بینایی بشود. برای جلوگیری از صدمه چشم دیگر باید علت عرصه‌ای بیماری همانند دیابت یا سختی خون بالا یا پایین اشکار بشود.
تزریق چشمی در موارد زیاد نادری انجام می‌بشود. چون تزریق کورتیکواستروئید میتواند به عصب چشمی صدمه بزند. آنتی‌بادی‌های مونوکلونال ضدرگ‌زایی هم برای درمان نوروپاتی ایسکمیک قدامی غیرشریانی عصب بینایی مؤثر نیستند. از بین بردن سختی غلاف عصب بینایی (OPSD) یکی از راه حلهایی است که برای این بیماران منفعت گیری می‌بشود، نوعی روش جراحی که سختی روی عصب بینایی را افت و انتقال مطلب‌های عصبی به مغز را بهبود می‌دهد. این روش در درجه اول برای درمان ازدستدادن بینایی در سختی داخل جمجه‌ای بالا همانند مننژیت یا تومور مغزی منفعت گیری می‌بشود. بااین‌حال این روش برای بیمارانی که عصب چشمی آنها صدمه دیده کارآمد نیست.
پیشگیری از سکته چشمی
سکته چشمی طبق معمول به‌علت عوامل عرصه‌ای تشکیل می‌بشود. به همین علت تلاش کنید سلامت بدنتان را نگه داری کنید. عمل های سودمند عبارت‌اند از:
سؤالات رایج
۱. آیا سکته چشمی همانند سکته مغزی است؟
خیر. صدمه ناشی از سکته چشمی دید شما را محدود میکند، اما سکته مغزی میتواند جهت ضعف، افت حافظه، مشکل تکلم، مشکل تغذیه، خستگی و موارد دیگر بشود.
۲. آیا سکته چشمی میتواند جهت سکته مغزی بشود؟
مستقیم خیر. سکته چشمی میتواند گمان سکته مغزی را افزایش دهد، اما مستقیم جهت سکته مغزی نمی‌بشود.
۳. خطرات سکته چشمی چه مقدار جدی است؟
سکته چشمی میتواند همه یا بخشی از بینایی چشم دچار را از بین ببرد، اما زندگی شما را تهدید نمی‌کند. اگر سکته چشمی بدون درمان رها بشود، میتواند جهت کوری بشود.
۴. آیا کووید ۱۹ جهت سکته چشمی می‌بشود؟
بله. سکته چشمی میتواند سپس از ابتلا به ویروس کرونا تشکیل بشود. کووید ۱۹ با لخته‌شدن خون در ربط است. لخته در شریان شبکیه میتواند جریان خون را مسدود کند و جهت انسداد شریان شبکیه بشود.
۵. سپس از سکته چشمی باید چه‌کار کرد؟
سریع به پزشک مراجعه کنید و از پیشنهاد‌هایش پیروی کنید.
شما بگویید
شما چه مقدار با سکته چشمی و راه حلهای درمان آن آشنایی دارید؟ آیا به این عارضه مبتلا شده‌اید؟ در صورت تمایل، میتوانید توانایی و نظرتان را در تکه ارسال دیدگاه برایمان بنویسید و این نوشته را از طریق شبکه‌های اجتماعی با دوستانتان به اشتراک بگذارید.
گامی برای تسلط شما بر توانایی‌های برقراری ربط
هشدار! این نوشته فقط جنبه آموزشی دارد و برای منفعت گیری از آن ملزوم است با پزشک یا متخصص وابسته مشورت کنید. اطلاعات زیاد تر