منظور از توهم در روان‌شناسی باورهایی‌اند که به‌رغم نبوده است هیچ‌گونه شواهدی، هم چنان ادامه می‌یابند. زیاد تر اوقات انواع توهم با بیماری‌های روانی همانند اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی یا افسردگی شدید همراه‌اند. این باورهای غلط امکان پذیر طیف وسیعی از موضوعات را در بر گیرند و در برابر استدلال منطقی زیاد مقاوم‌اند. ببینید توهم چیست، انواع آن کدامند و چطور درمان می‌بشود. با ما همراه باشید.
بیماری توهم چیست؟
افراد مبتلا به توهم فکری طبق معمول اعتقاد دارند که مدام تحت‌تعقیب، نظارت یا کنترل نیروهای خارجی می باشند یا توانمندیهای اختصاصی‌ای دارند. این باورها امکان پذیر بعضی اوقات زیاد آزاردهنده باشند و زندگی روزمره فرد مبتلا را مختل کنند.
توهمات امکان پذیر بعضی اوقات معمولی و بعضی اوقات زیاد شگفت‌وغریب باشند. مثالهای معمولی توهم عبارت‌اند از وقتی است که فرد توهم می‌زند تحت‌تعقیب است، فردی عاشق اوست یا همسرش به او خیانت می‌کند. توهم‌های شگفت‌وغریب هم مربوط به چیزهایی‌اند که هیچ زمان رخ نخواهند داد، همانند ربوده‌شدن توسط بیگانگان.
انواع توهم
انواع هذیان و توهماتی که در این تکه معارفه خواهد شد، فقط چند نمونه از انواع متعدد توهم‌اند و امکان پذیر از نظر شدت، بسیاری و زمان‌زمان وقوع بسته به افراد و شرایط خاص آنها متفاوت باشند.
۱. توهم اروتومانیا
اختلال اروتومانیا یا خودمعشوق‌پنداری یعنی باور به این که فردی مشهور یا دارای موقعیت اجتماعی عالی عاشق فرد مبتلاست. شخص مبتلا به این توهم امکان پذیر باور کند که هنرپیشه یا فرد معروف مورد نظر به او علاقه‌مند است یا تصمیم نزدیک‌شدن به او را دارد. طبق معمول در این شرایط فرد مبتلا تلاش می‌کند به هر طریقی با شخصی که معتقد است او را دوست دارد، ربط برقرار کند.
۲. توهم خودبزرگ‌بینی
فرد مبتلا به این نوع توهم بیش از حد حس ارزشمندی می‌کند و خود را دارای دانش، ثروت، توانایی و قوت بسیار‌ای می‌داند. برای مثال امکان پذیر باور کند که کشف مهمی کرده یا از طرف نهادی خاص برای نجات جهان فرستاده شده است. این فرد همیشه باور دارد که توانایی یا قدرتی شگفت انگیز دارد و با خداوند یا نهادهای خاص ارتباطی اختصاصی دارد.
۳. توهم تعقیب و آزار
فرد مبتلا به این توهم بر این باور است که نزدیکانش جاسوسی او را می‌کنند یا در حال خیانت به او می باشند. این توهم علتمی‌بشود فرد همیشه دلواپس صدمه‌هایی از جانب دیگران باشد و این هراس زندگی او را مختل کند.
۴. حسادت
در این نوع توهم به‌رغم نبوده است شواهدی مبنی بر خیانت، فرد معتقد است شریک عاطفی یا همسرش در حال خیانت‌کردن به اوست. این فرد مدام به این فکر می‌کند که شریک زندگی‌اش در نبوده است او با معشوق مخفی خود ملاقات می‌کند یا در حال ردوبدل‌کردن پیغام‌های عاشقانه با اوست.
۵. توهم جسمانی
در این نوع توهم فرد مدام حس بیماربودن می‌کند و معتقد است به نوعی اختلال یا بیماری خاص مبتلاست. این در حالی است که فرد هیچ نشانه جسمانی خاصی مبنی بر بیماربودن ندارد.
علائم توهم
علائم هشداردهنده توهم امکان پذیر شامل این موارد باشد:
- مشکلات خواب؛
- بدگمانی به دیگران؛
- افکار و حرکت غیرمعمول؛
- مشکل در برقراری ربط؛
- افکار یا ایده‌های پارانوئید؛
- انزوای اجتماعی یا کمتر زمان‌گذراندن با دیگران؛
- مشکلاتی در عرصه مراعات بهداشت شخصی یا خودمراقبتی.
علل توهم
گرچه اکنون هیچ توضیح مشخصی برای علت تشکیل توهم وجود ندارد، به‌نظر محققان چندین عامل در تشکیل این اختلال نقش دارند. در این تکه عوامل تشکیل انواع توهم را معارفه می‌کنیم.
۱. ژنتیک
ژنتیک یکی از با اهمیت ترین عوامل مؤثر در تشکیل انواع اختلالات روانی از جمله توهم است. طبق معمول گمان ابتلای افرادی که یک یا چند نفر از اعضای خانواده‌شان دچار این‌گونه اختلالات می باشند، زیاد تر از دیگران است. برای مثال فرزند والدین مبتلا به اختلال هذیانی یا اسکیزوفرنی زیاد تر از دیگر افراد در معرض ابتلا به این اختلالات است.
۲. اختلالات حسی
مطابق پژوهش‌ها، هذیان و توهم در افراد دچار اختلال بینایی یا شنوایی شایع‌تر است. فردی که مشکل بینایی یا شنوایی دارد، به‌علت ناتوانی در فهمیدن تعداد بسیاری از مسائل، زیاد تر به ادراک نادرست از حقیقت تکیه می‌کند. یقیناً این یافته‌ها به این معنی نیست که افراد مبتلا به اختلالات حسی حتما دچار هذیان و توهم خواهند شد؛ امکان پذیر تعداد بسیاری از افراد نابینا یا ناشنوا هیچ مشکلی در عرصه اختلالات هذیانی نداشته باشند.
۳. علل بیولوژیکی
محققان در پژوهش‌های موردی تعداد بسیاری به این نتیجه رسیدند که بعضی اوقات علل بیولوژیکی علتایجاد انواع توهم خواهد شد. در پژوهشی که در سال ۲۰۱۸ انجام شد، محققان شرایط چند نفر از افرادی را که سکته مغزی کرده بودند، بازدید کردند. نتیجه این می بود که افرادی که دچار سکته کانونی در تکه راست قشر پیش‌پیشانی مغز شده بودند، مبتلا به توهم بوده‌اند.
در این پژوهش‌ها اشکار شد که این تکه از مغز با غده‌های قاعده‌ای یا گانگلیون‌های پایه و سیستم لیمبیک ربط دارند و ورودی‌های نورون‌های دوپامین مغز میانی را دریافت می‌کند. دوپامین نوعی انتقال‌دهنده عصبی است که در تشکیل انگیزه، لذت و پاداش نقش دارد. در این پژوهش اشکار شد که دریافت نامنظم دوپامین افراد را در معرض ابتلا به اسکیزوفرنی و روان‌پریشی قرار می‌دهد. با این تفاسیر، به گمان زیاد سیگنال‌دهی معیوب دوپامین در تشکیل و پیشرفت توهم نقش بسزایی دارد.
۴. عوامل محیطی
رایج‌ترین عوامل محیطی که امکان پذیر در تشکیل یا تشدید توهم نقش داشته باشند، عبارت‌اند از:
- رویدادهای استرس‌زای زندگی: رویدادهای صدمه‌زا یا استرس‌زا همانند سوء‌منفعت گیری، خشونت یا غم ازدست‌دادن عزیزان امکان پذیر گمان ابتلا به توهم را افزایش دهند.
- انزوای اجتماعی: نداشتن حمایتاجتماعی و منزوی‌بودن فرد امکان پذیر علتایجاد توهم شوند، چون طبق معمول افرادی که از نظر اجتماعی منزوی می باشند، زیاد تر در معرض پارانویا و بی‌اعتمادی می باشند.
- مصرف مواد مخدر: مصرف مواد مخدر به‌اختصاصی داروهایی همانند آمفتامین‌ها یا مواد توهم‌زا علتایجاد توهم و هذیان در برخی افراد می‌بشود.
گرچه عوامل محیطی امکان پذیر در تشکیل توهم نقش داشته باشند، لزوما به‌خودی‌خود علتایجاد توهم نمی‌شوند.
دیگر عوامل
بر پایه پژوهشی که در سال ۲۰۱۷ انجام شد، تعداد بسیاری از افرادی که به اختلال استرس بعد از سانحه (PTSD) مبتلا شده‌اند، دچار توهم به‌اختصاصی از نوع آزار و اذیت شده‌اند. علاوه‌بر اختلال هذیانی، برخی اختلالات روانی دیگر هم در تشکیل توهم نقش دارند. دیگر عوامل ابتلا به توهم عبارت‌اند از:
درمان توهم
فهمیدن انواع توهم و رسیدگی به آنها امکان پذیر فرایندی چالش‌برانگیز باشد، به‌خصوص اگر فرد مبتلا قوت تشخیص نادرست‌بودن باورهایش را نداشته باشد. برخی از افراد مبتلا به توهم امکان پذیر برای اغاز درمان مقاومت کنند و این قضیه درمان اولیه را دشوار می‌کند.
در مواردی که توهم زندگی روزمره فرد را مختل نمی‌کند، احتمالا فرد فکر کند نیازی به درمان ندارد. در این چنین مواردی، رویکرد حمایتی ملایم از سوی عزیزان امکان پذیر برای تشویق فرد به اغاز درمان سودمند باشد. مهم است به افراد دچار توهم با مهربانی و لطافت نزدیک شوید و با متخصصان سلامت روان همکاری کنید تا فرایند درمان به‌خوبی طی بشود.
۱. مصرف دارو
طبق معمول برای درمان فرد مبتلا به توهم داروهای ضدروان‌پریشی (آنتی‌سایکوتیک‌ها) تجویز می‌بشود. آنتی‌سایکوتیک‌های معمولی داروهایی می باشند که برای مسدودکردن گیرنده‌های دوپامین در مغز منفعت گیری خواهد شد. این داروها از دهه ۱۹۵۰ برای درمان بیماری‌های روانی منفعت گیری شده‌اند و برخی از رایج‌ترین آنها عبارت‌اند از:
- کلرپرومازین؛
- فلوفنازین؛
- تیوتیکسین؛
- پرفنازین؛
- هالوپریدول؛
- تری‌فلوپرازین.
نسل دوم آنتی‌سایکوتیک‌ها که به آنتی‌سایکوتیک‌های آتیپیک معروف‌اند، نوع جدیدی از داروها می باشند که برای درمان اختلالات هذیانی نیز منفعت گیری خواهد شد اما در قیاس با آنتی‌سایکوتیک‌های معمولی عوارض جانبی کمتری دارند. این داروها با مسدودکردن گیرنده‌های دوپامین و سروتونین در مغز عمل می‌کنند و به نظر می‌رسد برای درمان علائم توهم و اختلال هذیانی مؤثرترند. برخی از این داروها عبارت‌اند از:
- الانزاپین؛
- کلوزاپین؛
- آریپیپرازول؛
- آسناپین؛
- ایلوپریدون؛
- ریسپریدون؛
- کاریپرازین؛
- زیپراسیدون.
بعضی اوقات برای درمان توهم داروهای ضدافسردگی و آرام‌قسمت نیز تجویز خواهد شد. داروهای ضدافسردگی همانند مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) طبق معمول برای درمان اضطراب ناشی از توهم منفعت گیری خواهد شد.
هرکدام از این داروها عوارض جانبی منحصربه‌فردی دارند و فقط باید در صورت صلاحدید و تجویز پزشک مصرف شوند.
۲. روان‌درمانی
روان‌درمانی نیز امکان پذیر در کنار مصرف دارو یا به‌تنهایی برای تسلط بر استرس ناشی از توهم برای فرد تجویز بشود. انواع گوناگون روان‌درمانی برای درمان توهم عبارت‌اند از:
- درمان شناختی‌رفتاری (CBT): درمان شناختی‌رفتاری نوعی روش درمانی است که بر شناسایی و به‌چالش‌کشیدن الگوهای فکری و رفتاری تمرکز دارد.
- درمان روان‌پویایی: درمان روان‌پویایی نوعی روانکاوی است که بر الگوهای ناخودآگاه فکری و رفتاری متمرکز است. درمان روان‌پویشی امکان پذیر برای کشف عوامل عاطفی و روان‌شناختی عرصه‌ای منفعت گیری بشود که در تشکیل توهم نقش دارند.
- خانواده‌درمانی: خانواده‌درمانی شامل روان‌درمانی با فرد مبتلا و اعضای خانواده او برای بازدید الگوهای ارتباطی‌ای است که علتایجاد توهمات فرد خواهد شد.
- گروه‌درمانی: گروه‌درمانی شامل کار با گروهی از افراد است که ازمایش ها یا چالش‌های شبیهی دارند.
- درمان مبتنی بر ضمانت و پذیرفتن (ACT): در این روش درمانی از تکنیک‌های پذیرفتن و ذهن‌آگاهی همراه با ضمانت و فرایندهای تحول حرکت برای افزایش انعطاف‌پذیری روانی منفعت گیری می‌بشود.
مؤثرترین روش درمان توهم بسته به فرد، نیازها و شرایط خاص او متفاوت است.
توانایی‌های مقابله با توهم
امکان پذیر سوال کنید درمان خانگی توهم چیست؟ گسترش توانایی‌های مقابله‌ای در کنار راه حلهای درمانی مهم علتمی‌بشود فرد علائم توهم و اختلال هذیانی را بهتر مهار کند. این توانایی‌های سودمند عبارت‌اند از:
- انجام فعالیت‌های لذت‌قسمت؛
- ذهن‌آگاهی برای ماندن در زمان حال؛
- ترفندهای تنظیم احساسات همانند تنفس عمیق؛
- آمادگی و داشتن برنامه برای وقتی که توهم عود می‌کند.
با گذشت زمان و تمرین این توانایی‌ها به منبع های مورد قیمت مادام‌العمر برای تاب‌آوری تبدیل خواهد شد.
سؤالات رایج
۱. توهم چیست و راه درمانش چیست؟
توهم یکی از علائم مهم روان‌پریشی و شامل باورها قوی به چیزهای نادرست است. دارو و روان‌درمانی ۲ روش مهم درمان این بیماری می باشند.
۲. چطور توهم را از بین ببریم؟
گسترش توانایی‌های مقابله‌ای در کنار راه حلهای درمانی مهم علتمی‌بشود علائم توهم را بهتر مهار کنید.
۳. علت توهم زدن در نوجوانان چیست؟
ژنتیک، اختلالات حسی، عوامل محیطی و عوامل بیولوژیکی با اهمیت ترین علل توهم در نوجوانان و بزرگسالان است.
سخن پایانی
افراد مبتلا به توهم طبق معمول اعتقاد دارند که مدام تحت‌تعقیب، نظارت یا کنترل نیروهای خارجی می باشند یا توانمندیهای اختصاصی‌ای دارند. درمان بیماری عرصه‌ای عامل توهم علتغلبه بهتر بر این اختلال و بهبود علائم آن می‌بشود.
خودتان یا عزیزانتان توانایی‌ای در عرصه این اختلال دارید؟ لطفا نظرات و ازمایش ها ارزشمندتان را با ما و کاربران عزیزمان به اشتراک بگذارید.
در افسردگی غم به لایه‌های عمیق زندگی نفوذ کرده و اختلالاتی در احساسات و حرکت شما به‌وجود می‌آورد. اگر حس افسردگی دارید، حتما با پشتیبانی یک روانشناس متخصص مشکل را ریشه‌یابی کنید و برای حل آن راهکار بگیرید.برای ربط با مشاور متخصص افسردگی روی دکمه زیر کلیک کنید.
هشدار! این نوشته فقط جنبه آموزشی دارد و برای منفعت گیری از آن ملزوم است با پزشک یا متخصص وابسته مشورت کنید. اطلاعات زیاد تر
به پشتیبانی زبان بدن، ناگفته‌ها را بگویید و بشنوید