چرا برخی مفاهیم در همه فرهنگ‌ها و تمدن‌ها معنی ثابتی دارند؟ چرا حرکت همه انسان‌ها در روبه رو برخی اتفاق‌ها یکسان است؟ اولین بار کارل یونگ عبارت ناخودآگاه جمعی را به کار برد. او معقتد می بود ما علاوه‌بر ناخودآگاه فردی، یک ناخودآگاه جمعی هم داریم که برخی عکس العمل‌هایمان از آن نشئت می‌گیرند. با ما همراه باشید تا درمورد این مفهوم اطلاعات بیشتری کسب کنید.

مدل روان‌شناسی یونگ

اندیشمندان حوزه روان‌شناسی با توضیح مفهوم «روان» نظریات خود را اراعه کرده‌اند. یونگ هم همانند فروید، اریکسون و دیگر نظریه‌پردازان این حوزه معتقد می بود که روان از تعدادی سیستم جداگانه اما وابسته به هم راه اندازی شده‌ است. مطابق نظریه یونگ، خودآگاه اولین قسمت روان انسان است. نفس یا ایگو (Ego) نشانگر قسمت خودآگاه ذهن ماست. ایگو مجموعه‌ای از افکار، خاطرات و احساسات انسان است و هویت انسان را شکل می‌دهد.

قسمت دوم روان انسان ناخودآگاه اوست. یونگ می‌گوید ناخودآگاه ما از دو لایه راه اندازی شده است. لایه اول ناخودآگاه فردی است. این مفهوم با نظریات فروید درمورد ناخودآگاه مطابقت دارد. یونگ و فروید باور داشتند که ناخودآگاه حاوی اطلاعات فراموش‌شده و خاطراتی است که به‌مرور زمان سرکوبشان کرده‌ایم.

یونگ با گسترش نظریه خود مفهوم ناخودآگاه جمعی را نیز معارفه کرد. مطابق این نظریه، عکس العمل‌های انسان فقط از ازمایش ها و خاطرات شخصی‌اش نشئت نمی‌گیرد، بلکه برخی از رفتارها ریشه در ناخودآگاه جمعی ما دارند.

ناخودآگاه فردی

ناخودآگاه فردی مفهومی است که اولین بار کارل یونگ آن را گفت. او می‌گوید ناخودآگاه فردی مجموعه همه اطلاعات و ازمایش ها یک فرد در طول زندگی است که سرکوب یا فراموش شده‌اند اما هم چنان بر نگرش فرد تأثیر دارند.

این جنبه از ضمیر ناخودآگاه حاوی خاطرات، ادراکات و افکاری است که فرد آگاهانه به آنها دسترسی ندارد، اما در حرکت و عکس العمل او در شرایط بحرانی نقش دارد. یونگ به این خاطرات فراموش‌شده «عقده» (Complex) می‌گوید و معقتد است که تداعی عقده‌ها بار عاطفی بسیاری دارد و رفتارهای گوناگون ما را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد؛ برای مثال فردی که از سگ‌ها می‌ترسد امکان پذیر در کودکی در روبه رو با سگ‌ها اتفاقی ترسناک را توانایی کرده باشد. او با گذشت زمان خاطره آن حادثه را فراموش کرده است، اما هم چنان در بزرگ‌سالی با دیدن سگ‌ها دچار هراس و اضطراب می‌بشود. این فرد علت هراس از سگ را برای نمی‌آورد، اما ناخودآگاه فردی‌اش به او دستور می‌دهد از سگ‌ها دوری کند.

یونگ می‌گوید که محتوای ناخودآگاه فردی همیشه منفی نیست. بعضی اوقات جنبه‌های خنثی یا مثبت اتفاقات نیز به‌مرور زمان از ذهن ما پاک خواهد شد و ما به آنها آگاه نیستیم اما تأثیراتشان در رفتارهایمان اشکار است.

ناخودآگاه جمعی

ناخودآگاه جمعی مفهوم فرد دیگر است که کار یونگ معارفه کرد. به‌حرف های او، ناخودآگاه جمعی مجموعه دانش‌ها و ازمایش ها مشترک در انسان‌ها است که به نسل‌های بعدی منتقل می‌بشود و با توانایی شخصی شکل نمی‌گیرد. این ازمایش ها در قالب کهن‌الگوها یا آرکتایپ (Archetype) داخل ضمیر خودآگاه ما خواهد شد و به‌شکل فرهنگ، هنر، مذهب، سنت و ازمایش ها نمادین ابراز می‌کنند. بر پایه نظریه یونگ، ناخودآگاه جمعی بین همه انسان‌ها مشترک است. مردم احتمالا ندانند چه ویژگی‌هایی در ناخودآگاه جمعی‌شان وجود دارد، اما در لحظات بحرانی این ناخودآگاه علتمی‌بشود رفتارهایی داشته باشیم که بین همه انسان‌ها یکسان است.

برای فهمیدن ناخودآگاه جمعی باید با مفاهیم فرد دیگر هم آشنا شویم. یکی از این مفاهیم کهن‌الگو است. کهن‌الگوها نمادها و مضامین جهانی مشترک بین همه فرهنگ‌ها و ادوار بشری می باشند. یونگ می‌گوید هر کهن‌الگو نمایانگر جنبه‌های مشترک ازمایش ها انسانی است که ردپای حافظه گذشتگان را می‌توان در آنها دید همانند هراس از تاریکی یا مرگ.

تعارض نظریه یونگ با نظریات فروید

کارل یونگ یکی از اولین حامیان فروید می بود، چراکه هر دو به نوشته ناخودآگاه علاقه داشتند و در این عرصه تحقیق می‌کردند. یونگ یکی از اعضای فعال انجمن روان‌کاوی فروید می بود و در سال ۱۹۱۰ به خواست فروید، رئیس این انجمن شد. سال ۱۹۱۲، یونگ در تور سخنرانی‌هایش در آمریکا علنا از نظریه فروید انتقاد کرد و نظرات خودش را گفت.

یونگ باور داشت ناخودآگاه جمعی بر حرکت انسان‌ها تأثیر دارد. او با نظریه فروید ناموافق می بود و می‌او گفت ما همانند یک لوح خالی به دنیا نمی‌آییم و رفتارهایمان فقط تحت‌تأثیر ازمایش ها شخصی‌مان نیستند. او می‌او گفت این باور محدودکننده است و اجازه نمی‌دهد به‌خوبی خودمان را بشناسیم. یونگ در مقالاتش مفهوم کهن‌الگوها را معارفه کرد و گفت چرا باید این کهن‌الگوها را بشناسیم و آنها را گسترش دهیم.

ناخودآگاه جمعی و کهن الگو

به‌حرف های یونگ، کهن‌الگو یا آرکتایپ تصاویر و مضامینی است که از ناخودآگاه جمعی انسان نشئت می‌گیرد. این کهن‌الگوها در فرهنگ‌های گوناگون معانی یکسانی دارند و نمادهایشان رامی‌توان در رؤیاها، افسانه‌ها، ادبیات، هنر و مذاهب گوناگون مشاهده کرد. یونگ معقتد است که نمادهای همه فرهنگ‌ها همانند هم می باشند، چراکه همه انها از ناخودآگاه جمعی ما پدید آمده‌اند.

مطابق نظریه یونگ، روان مردم امروز وابسته به قبل بدوی انسان‌ها است و این ناخودآگاه جمعی رفتارهای ما را هدایت می‌کند؛ برای مثال رابطه مادر و فرزند از ناخودآگاه جمعی ما نشئت می‌گیرد. هیچ‌کس به ما نمی‌گوید مادر چیست و چه احساسی باید به او داشته باشیم. ما فارغ از محل زندگی، حالت خانوادگی، فرهنگ و نژادمان هنگامی به دنیا می‌آییم واکنشی به مادرمان نشان می‌دهیم و او هم رفتارهایی غریزی در روبه رو ما دارد. یونگ در نظریه خود کهن‌الگوهای متغیری را شناسایی و معارفه کرده است که در ادامه، با اهمیت ترین آنها را مرور می‌کنیم.

۱. پرسونا (Persona)

پرسونا یا نقاب ظاهری است که ما از خودمان به دیگران نشان می‌دهیم. به‌حرف های یونگ، پرسونا نوعی کهن‌الگوی انطباقی است که مردم از آن پشتیبانی می‌گیرند تا خود واقعی‌شان را نهان کنند و چهره موجه‌تری از خودشان اراعه دهند. او معتقد می بود که پرسونا وسیله‌ای برای سازگاری اجتماعی است.

ریشه کلمه پرسونا کلمه‌ای یونانی به‌معنی نقاب‌های بازیگران در نمایش‌ و تئاتر است. کهن‌الگوی پرسونا نمادی از نقش‌هایی است که ما در وجود دیگران بازی می‌کنیم تا نمود‌ای موجه و مقبول جامعه داشته باشیم. پرسونا به پیروزی اجتماعی انسان‌ها پشتیبانی می‌کند و راهی برای سازگاری زیاد تر افراد با محیط اجتماع است، اما در شرایطی امکان پذیر مشکل‌ساز بشود؛ برای مثال اگر معلمی همه افراد جامعه را همانند دانش‌آموزان کلاسش ببیند، در روابط اجتماعی با چالش‌های گوناگون روبه رو خواهد شد.

روان‌شناسان می‌گویند پرسونا در دوران کودکی شکل می‌گیرد، چراکه والدین توقع دارند فرزندانشان مطابق انتظارات آنها حرکت کنند. کودک در این مرحله یاد می‌گیرد برای پذیرفته‌شدن در خانواده و مدرسه باید در یک چهارچوب اشکار قرار گیرد و با دیگران سازگار بشود.

۲. سایه

کهن‌الگوی سایه قسمت‌هایی از شخصیت انسان است که آنها را نمی‌شناسد یا به دلایلی انکارشان می‌کند. سایه هم در ناخودآگاه فردی و هم در ناخودآگاه جمعی ما ریشه دارد و ویژگی‌هایی را نمایان می‌کند که ما آگاهانه با آنها مخالفت می‌کنیم. ویژگی‌های کهن‌الگوی سایه زیاد تر با ویژگی‌های پرسونا در تضاد است. این کهن‌الگو منحصر به اخلاقیات منفی نیست و اعتدال شخصیت ما را فراهم می‌کند.

مطابق یک ایده فلسفی، هرجا نور وجود دارد، سایه نیز باید وجود داشته باشند. بر پایه این ایده، یونگ معتقد می بود که پافشاری بیشتر از حد بر ویژگی‌های درست و نادیده‌گرفتن سایه منجر می‌بشود افراد شخصیتی سطحی اشکار کنند و همیشه دچار تصورات دیگران باشند.

نمودهای کهن‌الگوی سایه زیاد تر وقتی آشکار خواهد شد که ما ویژگی‌های ناپسند را ابراز می‌دهیم. در این شرایط، همانند آینه جنبه‌های منفی حرکت دیگران را بازتاب می‌کنیم؛ به همین علت روان‌شناسان اعتقاد دارند درگیرشدن با سایه چالش‌برانگیز است اما برای دستیابی به شخصیتی متعادل باید با آن مواجه شد.

فرایند شناخت و روبه رو با سایه به ما پشتیبانی می‌کند شخصیتی جدا گانه و متعادل داشته باشیم. اگر به دنیای ادبیات هم دقت کنید همیشه قهرمان‌های داستان با ذات دوگانه‌شان دست‌وپنجه نرم می‌کنند و می‌خواهند بین پرسونا و سایه اعتدال برقرار کنند.

۳. آنیما و آنیموس

کهن‌الگوی آنیما و آنیموس عکس ناموافق جنسیت بیولوژیکی انسان‌ها است. این کهن‌الگو به جنبه‌های ناخودآگاه زنانه در مردان و تمایلات مردانه در زنان اشاره دارد. یونگ می‌گوید انسان‌ها با قرن‌ها زندگی مشترک در کنار هم نگرش و رفتارهایی را کسب کرده‌اند و آنها را منحصر به جنسیت خود می‌دانند.

به‌باور او، مردان آنیما (شخصیت درونی زنانه) و زنان آنیموس (شخصیت درونی مردانه) دارند. این کهن‌الگوها در ناخودآگاه افراد ریشه دارند و برای تکمیل ازمایش ها و فهمیدن افراد از جنسیت خود مهم‌اند. کهن‌الگوی آنیما و آنیموس در نتیجه ازمایش ها فردی با جنس ناموافق و حرکت والدین در کودکی شکل می‌گیرد.

مطابق نظریه کهن‌الگوهای یونگ، ویژگی‌هایی همانند خودمختاری، پرخاشگری و جدایی‌طلبی مردانه برداشت خواهد شد و زیاد تر انسان‌ها ویژگی‌هایی چون دوستی، همدلی و پرورش‌دهندگی را متعلق به زنان می‌دانند. یونگ معتقد می بود این ویژگی‌ها محدود به یک جنسیت نیستند، هیچ‌کدام به فرد دیگر برتری ندارند و همه این خصوصیات در کنار هم وجود انسان را می‌سازند. آنیما و آنیموس پل‌هایی به ناخودآگاه ما می‌سازند و درگیری با این قسمت ناخودآگاه شناخت و فهمیدن افراد از جنسیتشان را تحکیم می‌کند. این قسمت از نظریه یونگ با نظریات فروید در تعارض است.

۴. خود

آخرین کهن‌الگوی مهمی که یونگ معارفه می‌کند، «خود» است. از نظر یونگ شناخت خود مقصد نهایی هر فرد برای گسترش شخصیت و ابراز ویژگی‌های درونی‌اش است. او در کتاب «خود کشف‌نشده»، می‌گوید تعداد بسیاری از مشکلات زندگی مدرن ناشی از بیگانگی تدریجی انسان با بنیان غریزی‌اش است.

در تمدن مدرن غرب، مردان از ابراز جنبه‌های زنانه خود خودداری می‌کنند و زنان هم دوست ندارند تمایلات مردانه‌شان را نشان دهد. مطابق نظریه یونگ، این اتفاق انسان را از خود واقعی‌اش دور کرده است و درنتیجه رشد روانی هر دو جنس به‌مرور زمان ضعیف شده است. در فرهنگ مردسالار غربی، ویژگی‌های زنانه بی‌قیمت برداشت خواهد شد و افراد ترجیح خواهند داد با تکیه به کهن‌الگوی پرسونا، نقابی بر شخصیت واقعی‌شان بگذارند، به این علت انسان‌ها ناخودآگاه دورویی را ترویج می‌کنند و همین قضیه علتابراز مشکلات بسیاری در زندگی روزمره‌شان می‌بشود.

دستیابی به فردیت

بر پایه حرف های‌های کارل یونگ، مقصد از پیشرفت روان‌شناسی دستیابی به فردیت است. فردیت فرایندی است که در آن شخصیت هر انسان نزدیک از بقیه شکل می‌گیرد و به خودشکوفایی می‌رسد. یونگ معقتد می بود روان انسان متشکل از خودآگاه و ناخودآگاه اوست. هنگامی بین این دو قسمت اعتدال و تعامل صحیحی برقرار بشود، فردیت فرد نگه داری می‌بشود و ویژگی‌های شخصیتش گسترش می‌یابند.

فردیت مفهومی اساسی در روان‌شناسی تحلیلی یونگ است و روال دائمی شناخت و فهمیدن بشر از خودش را توضیح می‌دهد. در این فرایند انسان‌ها تلاش می‌کنند به جنبه‌های گوناگون وجودشان آگاه باشند، آنها را با هم ادغام کنند و به پتانسیل ذاتی‌شان برسند. برای رسیدن به فردیت باید قسمت‌های خودآگاه و ناخودآگاه ذهنمان را با هم آشتی دهیم و بین تعارضات درونی اعتدال تشکیل کنیم، به این علت مقصد نهایی فردیت خودشناسی است.

یونگ در فرایند رسیدن به فردیت از راه حلهایی همچون خودبازتابی، تحلیل رؤیاها، اکتشاف مضامین شخصی و روبه رو آگاهانه با تکه‌های ناخودآگاه منفعت گیری می‌کرد.

سخن آخر

مطابق نظریه کارل یونگ، فهمیدن انسان از جهان و خودش منحصر به ازمایش ها شخصی نیست. ناخودآگاه جمعی انسان‌ها منشأ تعداد بسیاری از عکس العمل‌های ماست. یونگ با معارفه کهن‌الگوهای گوناگون ناخودآگاه جمعی را توضیح داده است. او معتقد می بود مقصد مهم زندگی انسان رسیدن به فردیت است. بنا بر نظریه یونگ، ما برای رسیدن به فردیت یا خودشکوفایی باید بین تکه‌های گوناگون خودآگاه و ناخودآگاهمان تعاملی سازنده برقرار کنیم.

اگر این مقاله برایتان سودمند بوده است، آن را با دوستان خود به اشتراک بگذارید و نظرتان را برایمان بنویسید.

به پشتیبانی زبان بدن، ناگفته‌ها را بگویید و بشنوید

تابه‌حال پیش آمده به جسمی نگاه کنید و چهره یک انسان یا نشانه‌هایی از چهره را در آن ببینید؟ برای مثال شده به تکه‌ای ابر، صخره‌ای در کوه، نقش‌های فرش یا کاغذ دیواری نگاه کنید و یک لحظه فکر کنید که چهره‌ای انسانی را در آن دیده‌اید؟ اگر پاسختان مثبت است، بدانید که این اتفاق فقط برای شما نمی‌افتد. دیدن چهره انسانی در اشیا اتفاق‌ای رایج است و هزاران نمونه از آن در سراسر دنیا مشاهده می‌بشود. چرا ذهنمان دوست دارد ما را فریب بدهد و چهره‌های انسانی را از دل اشیا بیرون بکشد؟ در این مقاله درمورد اتفاق پاریدولیا و ابعاد گوناگون آن از روان‌شناسی و عکاسی سخن بگویید می‌کنیم.

پاریدولیا چیست؟

پاریدولیا ترکیب دو واژه یونانی «پارا» (به‌معنی در کنار) و «دولیا» (به‌معنی شکل و فرم) است. این واژه اتفاق‌ای را توصیف می‌کند که امکان پذیر هر روز توانایی‌اش کنیم: دیدن چهره در اشیای گوناگون.

نخستین بار در قرن نوزدهم، پزشکی آلمانی به‌نام کاهلبوم برای توصیف این دیده‌ها از این واژه منفعت گیری کرد. بااین‌حال در رساله نقاشی داوینچی در قرن شانزدهم نیز توصیف این اتفاق آمده است. داوینچی نوشته است: «با پرتاب‌کردن اسفنجی آغشته به رنگ به دیوار می‌توان رد نقاط برجای مانده را به‌شکل اجسام یا چهره‌های گوناگون فکر کرد.»

پاریدولیا در روانشناسی

از منظر روان‌شناسی مغز ما به گونه‌‌ای تکامل یافته که چهره‌ها را به‌شدت تشخیص دهد. نوزادان از همان هفته‌های اول تولد می‌توانند چهره انسان را تشخیص دهند. کودکان ده‌ماهه می‌توانند اتفاق پاریدولیا را توانایی کنند و چهره‌ها را در اشیا تشخیص دهند. این یعنی توانایی تشخیص چهره قابلیتی است که از همان ماه‌های اول در مغز ما تشکیل و تحکیم می‌بشود.

چرا مغز ما این‌قدر سریع توانایی تشخیص و حتی خیال‌پردازی چهره هم‌نوعان خود را به دست می‌آورد؟ علت را باید در تکامل جست. شناسایی چهره هم‌نوعان نقش مهمی در تشکیل ربط و بقاع گونه ما داشته است. چهره هر انسانی نشانه‌های بسیاری در خود دارد. توانایی ما برای تشخیص چهره و عکس العمل نشان‌دادن به آن نقشی مهم در ربط انسانی دارد. ما می‌توانیم با نگاه‌کردن به چهره فرد اطلاعات بسیاری درمورد‌اش به دست آوریم. سن‌وسال، جنسیت، جذابیت، حال‌وهوای روحی فرد و حتی اعتمادپذیری چیزهایی می باشند که مغز ما با نگاه‌کردن به چهره‌ها تشخیص می‌دهد.

کدام قسمت مغز ما چهره‌ها را تشخیص می‌دهد؟

مطابق تحقیقات علوم اعصاب، قسمت‌هایی از مغز ما مسئول شناسایی خودکار چهره‌ها می باشند. همین قسمت‌ها می باشند که علتایجاد توهم دیدن چهره در اشیا خواهد شد. قشر بینایی اولیه و قشر جلوی مغز از جمله تکه‌هایی می باشند که تشخیص چهره را برای ما ممکن می‌کنند. با بازدید افراد با دستگاه‌های تصویربرداری مغز (fMRI) اشکار شده است که رابطه پیچیده‌ای بین قسمت‌های گوناگون مغز برای شناسایی و تحلیل چهره وجود دارد.

گرچه مشاهده چهره‌های خیالی در اشیا به‌شدت رخ می‌دهد، برای فردی سالم که دچار اختلالات روانی نیست، فهمیدن این که آنچه دیده خیالی بوده به آنی رخ می‌دهد. تنها چند میلی‌ثانیه طول می‌کشد تا مغز ما مطلب خیالی‌بودن چهره مشاهده‌شده در اجسام را به ما بدهد.

تحقیق دانشگاه کویینزلند

دکتر جسیکا توبرت، محقق دانشکده روان‌شناسی دانشگاه کویینزلند، تحقیقات مفصلی را درمورد اتفاق پاریدولیا انجام داده و به نتایج جالبی رسیده است. ۳۸۰۰ نفر در این تحقیق شرکت کردند. مقصد این تحقیق شناسایی رابطه احتمالی بین پاریدولیا و برداشت‌های ما زمان دیدن چهره‌ای واقعی می بود. نتایج تحقیقات روشن کرد زیاد تر چهره‌هایی که ما به‌جهت این اتفاق می‌بینیم چهره مردند. به گفتن دیگر، ما مردان را زیاد زیاد تر از زنان در این چهره‌های خیالی مشاهده می‌کنیم. از آنجایی که چهره‌های مشاهده‌شده در اجسام فاقد جنسیت‌اند، این مغز ماست که این چنین برداشتی را به عکس خیالی دیده‌شده اضافه می‌کند. چرا؟ چون نشانه‌های حاضر در چهره‌های خیالی به‌اندازه‌ای کامل نیستند که چهره زنان را به نظر ما‌ آورند.

دکتر توبرت می‌گوید: «از آنجایی که قسمت مربوط به تشخیص چهره زمان دیدن این تصاویر خیالی فعال می‌بشود، می‌توانیم از آن برای بازدید زیاد تر این قسمت از مغز و فهمیدن بهتر نحوه کارکرد آن پشتیبانی بگیریم.»

نقش‌های رورشاخ

یکی از دلنشین‌ترین و جنجال‌برانگیزترین تست‌های روان‌شناسی با اتفاق پاریدولیا مرتبط است. سال ۱۹۲۰، هرمان رورشاخ، روان‌پزشک سوئیسی، تست لکه‌های جوهر رورشاخ را ابداع کرد. در این تست تعدادی تصاویر مبهم که با لکه‌های جوهر درست شده‌اند به مراجعان نشان داده خواهد شد و از آنها خواسته می‌بشود تا اولین چیزی را که در این تصاویر می‌بینند گفتن کنند. از آنجایی که این لکه‌ها مبهم‌اند، هرکس می‌تواند بر پایه تفکرات، نگرانی‌ها یا توهمات خود جواب متغیری بدهد. تفسیر جواب‌ها به روان‌کاو پشتیبانی می‌کند تا به درونیات و قسمت‌های ناخودآگاه ذهن مراجع دسترسی اشکار کند.

رابطه پاریدولیا با برخی بیمارهای مغز

گرچه مشاهده چهره‌های انسانی در اجسام امری عادی و شایع است، برخی بیماری‌های مغزی همانند پارکینسون و آلزایمر و زوال عقل با اجسام لِویی (Lewy Body Dementia) با این اتفاق ربط دارند. برای مثال در تحقیقی اشکار شد بیماران مبتلا به پارکیسنون مدام چهره‌های خیالی در اشیا می‌بینند. گرچه توهمات دیداری یکی از نشانه‌های این بیماری است، حتی در بیمارانی که این علامت را ندارند نیز پاریدولیا دیده می‌بشود. یقیناً این اتفاق در مبتلایان به پارکینسون زیاد تر مشاهده می‌بشود.

در بیماران مبتلا به زوال عقل با اجسام لویی، پاریدولیا زیاد زیاد تر از دیگر شکل‌های زوال عقل همانند آلزایمر رخ می‌دهد. به این علت می‌توان از این اتفاق برای تشخیص زوال عقل با اجسام لویی منفعت گیری کرد.

پاریدولیا در عکاسی و رسانه‌ها

دیدن چهره انسان در اشیا برای هنرمندان و عکاسان جذابیت خاص خود را دارد. آنها از این ویژگی مغز ما برای خلق آثار و تصاویری منفعت گیری می‌کنند که ذهن ما را به بازی بگیرند. بعضی اوقات اوقات نیز انتشار کردن تصاویری اتفاقی از دنیای واقعی خبرساز می‌بشود.

یکی از مشهورترین مثال‌های پاریدولیا عکسی است که از سطح ماه گرفته شده می بود. سال ۱۹۷۶، ماهواره وایکینگ یک عکس از تپه‌ای در مریخ گرفت که همانند به چهره انسان می بود. مرد مریخی یا چهره مریخی لقبی می بود که رسانه‌ها به عکس دادند. یقیناً سال ۲۰۰۱ عکس دقیق‌تر اشکار کرد که مرد مریخی حاصل بازی نور و سایه و یقیناً ذهن ما بوده است.

بااین‌حال حاشیه‌های سیاره سرخ به اینجا ختم نشد و سال‌ ۲۰۰۴، دو مریخ‌نورد بر سطح آن سیاره فرود آمدند و در کاوش‌های خود تصاویری از سطح مریخ انتشار کردند. در یکی از تصاویر می‌توان شمایلی همانند خرس و برخی دیگر از جانداران را دید.

دیدن نقش عیسی مسیح و مریم مقدس در تصاویر آتش‌سوزی کلیسای نوتردام و یک پنیر آب‌شده از دیگر موارد دلنشین و معروف پاریدولیا می باشند. دلنشین است که آن پنیر آب‌شده به‌قیمت ۲۸هزار دلار فروخته شد!

توانایی شما از پاریدولیا

آیا برای شما هم پیش آمده که در اجسام گوناگون یک دفعه چهره‌ای را ببینید؟ ازمایش ها خود درمورد این اتفاق و مثالهای مشهور دیگرش را با ما در بین بگذارید.

به پشتیبانی زبان بدن، ناگفته‌ها را بگویید و بشنوید

هنگامی با موقعیتی روبه رو می‌شویم که علتاضطراب یا هراس شدیدمان می‌بشود، بدن با علائم ناگهانی و غیرارادی همانند تپش قلب، منقبض‌شدن عضلات و افزایش ضربان قلب به این شرایط عکس العمل مشخص می کند که جواب جنگ یا گریز نامیده می‌بشود. هرآنچه ملزوم است درمورد این عکس العمل فیزیولوژیک بدن بدانید، در این مقاله خواهید خواند.

عکس العمل جنگ یا گریز چیست؟

جواب جنگ یا گریز که جواب استرس حاد نیز نامیده می‌بشود، نوعی عکس العمل فیزیولوژیکی ناشی از روبه رو با چیزهای ترسناک (ذهنی یا جسمی) است. این عکس العمل بدن با ترشح هورمون‌هایی تحریک می‌بشود که بدن شما را برای ماندن و مقابله با تهدید یا فرار به مکان امن آماده می‌کنند.

مرحله های جواب جنگ یا گریز

مرحله های این عکس العمل فیزیولوژیکی عبارت‌اند از:

• مرحله هشدار: در این مرحله، سیستم عصبی مرکزی فعال می‌بشود و بدن را برای مقابله یا فرار آماده می‌کند.
• مرحله مقاومت: مرحله‌ای که در آن بدن تلاش می‌کند به حالت عادی برگردد.
• مرحله خستگی: اگر دو مرحله قبل مدام تکرار شوند (همانند وقتی که فرد دچار استرس مزمن است)، بدن خسته می‌بشود.

تکامل جواب جنگ یا گریز

کلمه «جنگ یا گریز» نشان‌دهنده انتخاب‌هایی است که اجداد ما زمان روبه رو با خطر در محیط خود داشتند: جنگ یا فرار. در هر صورت جواب فیزیولوژیکی و روانی به استرس بدن را برای عکس العمل به خطر آماده می‌کند.

والتر کانن، فیزیولوژیست آمریکایی، اولین کسی می بود که در دهه ۱۹۲۰ جواب جنگ یا گریز را توصیف کرد. کانن فهمید شد که زنجیره‌ای از عکس العمل‌های سریع در بدن برای مقابله با شرایط تهدیدکننده رخ خواهند داد. امروزه این عکس العمل بخشی از اولین مرحله نظریه «سندرم سازگاری عمومی» هانس سلیه محسوب می‌بشود.

زمان جواب جنگ یا گریز چه اتفاقاتی می‌افتد؟

در جواب به استرس حاد، سیستم عصبی سمپاتیک بدن با ترشح ناگهانی هورمون‌ها فعال می‌بشود. هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک و هورمون آزادکننده کورتیکوتروپین هورمون‌های تحریک‌کننده جواب جنگ یا گریز محسوب خواهد شد. این هورمون‌ها علتخواهد شد سیستم عصبی سمپاتیک غده هیپوفیز و غدد فوق کلیوی را تحریک کند و درنتیجه این فرایند کاتکول‌آمین‌هایی از جمله آدرنالین، نورآدرنالین و کورتیزول ترشح خواهد شد.

این زنجیره عکس العمل‌ها تبدیل افزایش ضربان قلب و سختی خون و تندتر نفس‌کشیدن فرد می‌بشود. بدن می‌تواند ۲۰ تا ۶۰ دقیقه بعد از ازبین‌رفتن تهدید در حالت جنگ یا گریز بماند، یعنی زمان‌وقتی که طول می‌کشد تا سیستم عصبی پاراسمپاتیک بدن را به حالت پیش از برانگیختگی بازگرداند.

سیستم عصبی سمپاتیک جواب جنگ یا گریز را تحریک می‌کند در حالی که سیستم عصبی پاراسمپاتیک بدن را بعد از رفع‌شدن تهدید به حالت آرام و عادی برمی‌گرداند.

علائم فیزیکی جواب جنگ یا گریز

علائم فیزیکی که نشان‌دهنده اغاز عکس العمل جنگ یا گریزند عبارت‌اند از:

• گشادشدن مردمک چشم: بدن در اوقات خطر خود را برای آگاه‌شدن زیاد تر از محیط اطراف آماده می‌کند. گشادشدن مردمک‌ها علتمی‌بشود نور بیشتری داخل چشم‌ها بشود و درنتیجه دید بهتری به فرد می‌دهد.
• رنگ‌پریدگی یا برافروختگی پوست: زمان تحریک این عکس العمل بدن، جریان خون به عضلات، مغز، پاها و بازوها افزایش و به نواحی سطحی بدن افت می‌یابد. رنگ‌پریدگی یا برافروختگی پوست در تاثییر هجوم خون به سر و مغز اتفاقی رایج است. توانایی لخته‌شدن خون بدن نیز افزایش می‌یابد تا در صورت صدمه از خون‌ریزی بیشتر از حد جلوگیری بشود.
• افزایش ضربان قلب و تنفس: ضربان قلب و تعداد تنفس افزایش می‌یابند تا انرژی و اکسیژن موردنیاز بدن برای عکس العمل سریع به خطر فراهم بشود.
• لرزش بدن: منقبض‌شدن عضلات برای آمادگی روبه رو با خطر علتلرزش بدن می‌بشود.

به گمان زیاد با خواندن این نشانه‌ها وقتی را به یاد آوردید که این عکس العمل فیزیولوژیک را توانایی کرده‌اید. هنگامی که با چیزی ترسناک مواجه می‌شوید، ضربان قلبتان تندتر می‌بشود، سریع تر نفس می‌کشید و همه بدنتان آماده مقابله یا گریز از خطر می‌بشود.

تأثیرات جواب جنگ یا گریز

مزایا

عکس العمل جنگ یا گریز در نحوه برخورد ما با استرس و خطرات محیطی نقش مهمی دارد. هنگامی که ما در معرض تهدیدیم، این عکس العمل ناخودآگاه بدن را برای مبارزه یا فرار آماده می‌کند. بعضی اوقات این استرس ایجادشده سودمند است و علتمی‌بشود بهتر با شرایط تهدیدکننده روبه رو شویم. این نوع استرس علتعملکرد بهتر ما در موقعیت‌های دشوار می‌بشود.

در مواردی که وجود هر نوع تهدید جان ما را به خطر می‌اندازد، این عکس العمل فیزیولوژیک نقش مهمی در بقایمان ایفا می‌کند و با آماده‌کردن ما برای مقابله یا فرار، گمان درامان‌ماندن از خطر را افزایش می‌دهد.

معایب

هرچند جواب جنگ یا گریز خودکار فعال می‌بشود، این قضیه به‌معنی دقیق‌بودن آن نیست. بعضی اوقات اوقات حتی وقتی که تهدید واقعی وجود ندارد، به این شکل عکس العمل نشان می‌دهیم. چرا؟ چون این عکس العمل طبیعی بدن با تهدیدهای واقعی و خیالی تحریک می‌بشود. انواع فوبیا نمونه خوبی از تحریک بی‌موقع این عکس العمل فیزیولوژیک است.

قرارگرفتن مداوم در حالت جنگ یا گریز همانند استرس مزمن برای سلامتی زیان اور است. استرس مزمن امکان پذیر گمان ابتلا به این موارد را افزایش دهد:

مثالهایی از جواب جنگ یا گریز

جواب جنگ یا گریز امکان پذیر در روبه رو با خطر فیزیکی قریب‌الوقوع (همانند روبه رو با سگی درنده) یا نوعی استرس درونی (همانند آماده‌شدن برای سخنرانی در مدرسه یا محل کار) تشکیل بشود.

نمونه فرد دیگر از جواب جنگ یا گریز وقتی است که فردی که از ارتفاع می‌ترسد و ناچار می‌بشود برای شرکت در جلسه به طبقه بالای برج برود. به گمان زیاد در این شرایط بدن او با افزایش ضربان قلب و تنفس در حالت آماده‌باش قرار می‌گیرد. اگر این عکس العمل زیاد شدید باشد، امکان پذیر تبدیل دعوا پانیک بشود.

آیا اضطراب نوعی جواب جنگ یا گریز است؟

بر پایه پژوهش‌ها، تمایل بدن به مقابله یا فرار امکان پذیر گمان ابتلا به اختلال اضطراب را افزایش دهد و افراد را در برابر این نوع اختلالات سلامت روان صدمه‌پذیرتر کند.

چطور جواب جنگ یا گریز را مهار کنیم؟

فهمیدن عکس العمل طبیعی بدن به عکس العمل جنگ یا گریز یکی از راه‌های آرام‌کردن خودمان در روبه رو با این چنین موقعیت‌هایی است. هنگامی در موقعیت‌های حساس فهمید تحول حالات بدنتان شدید، می‌توانید با انجام راهکارهایی مقداری خودتان را آرام کنید. این راهکارها عبارت‌اند از:

کلام پایانی

جواب جنگ یا گریز کارکرد مشخصی دارد و اختصاصی شرایط خطرناک است و نباید با استرس‌های روزمره همانند ترافیک، عقب‌افتادن کارها، ایمیل‌های جواب‌داده‌نشده یا صورت‌حساب‌های پرداخت‌نشده فعال بشود. اگر با استرس‌های روزانه این عکس العمل در بدنتان فعال می‌بشود، از راهکارهای سودمند برای آرام‌کردن خودتان در این شرایط منفعت بگیرید و بدن را به حالت عادی برگردانید.

به‌نظرتان رایج‌ترین مثالهای جواب جنگ یا گریز کدام‌اند؟ لطفا نظرات و ازمایش ها ارزشمندتان را با ما و کاربران عزیزمان به اشتراک بگذارید.

به پشتیبانی زبان بدن، ناگفته‌ها را بگویید و بشنوید