چهره کوری یا ادراک‌پریشی چهره‌ای (prosopagnosia) نوعی اختلال عصب‌شناختی است که به‌جهت آن، مغز نمی‌تواند چهره یا حالات چهره دیگران را تشخیص دهد. اگر به این اختلال مبتلا باشید، به‌رغم داشتن دید طبیعی نمی‌توانید چهره همکاران، آشنایان، دوستان یا حتی عزیزانتان را تشخیص دهید. در این مقاله، هرچه را ملزوم است درمورد این اختلال بدانید توضیح داده‌ایم.
علت ابراز اختلال چهره کوری چیست؟
افراد امکان پذیر اکتسابی یا مادرزادی دچار اختلال چهره کوری شوند. در حالت اکتسابی، بخشی از مغز آنها به‌علت حادثه‌ای صدمه می‌بیند و در حالت مادرزادی، این بیماری از والدین به فرزند می‌رسد. یقیناً ژنتیکی‌بودن این اختلال تا این مدت کاملا قبول نشده است.
۱. چهره‌کوری اکتسابی
زیاد تر بیماری‌های چهره‌کوری اکتسابی‌اند و طبق معمول فرد در مقطعی از زندگی‌اش به این بیماری مبتلا می‌بشود. شایع‌ترین علت ابتلا به این اختلال صدمه به مغز بر تاثییر جراحات گوناگون است که به دلایل مختلفی رخ خواهند داد.
افرادی که دچار صدمات مغزی زیر خواهد شد، گمان دارد به اختلال چهره کوری هم مبتلا شوند:
- بیماری آلزایمر؛
- تومورهای مغزی (سرطانی یا غیرسرطانی)؛
- زوال عقل؛
- اختلالات رشدی؛
- صدمه‌های سر همانند ضربه‌های مغزی؛
- هیپوکسی مغزی (صدمه مغزی ناشی از افتاکسیژن)؛
- عفونت‌ها (همانند عفونت‌هایی که جهت التهاب مغزی یا انسفالیت خواهد شد)؛
- هر نوع تشنج و صرع؛
- سکته مغزی؛
- مسمومیت با سمومی همانند گاز مونوکسید کربن.
۲. چهره کوری مادرزادی
اگر فردی بدون صدمه مغزی به اختلال چهره‌کوری مبتلا باشد، بنا به حرف های برخی محققان (که حرفشان تا این مدت کاملا قبول نشده است)، به نوع مادرزادی این اختلال مبتلاست.
در واقع به‌تازگی محققان چندین جهش در دی‌ان‌ای شناسایی کرده‌اند که در افراد مبتلا به اختلال چهره‌کوری مادرزادی دیده شده است و از آنجایی که این اختلال در تعدادی از اعضای خانواده‌ها هم دیده شده است، آن را ژنتیکی دانسته‌اند. یقیناً با بازدید‌های زیاد تر اشکار شده است که برخی از جهش‌های ژنی ارثی نیستند و در ژن‌های هیچ یک از والدین وجود نداشته‌اند و این ژن‌ها خودبه‌خود به وجود آمده‌اند و کاملا جدیدند. بااین‌حال دلنشین است که این جهش‌ها زیاد تر در افرادی رخ خواهند داد که چهره‌کوری مادرزادی دارند.
برخی از محققان دیگر بر این باورند که اختلال چهره‌کوری امکان پذیر با اختلال‌های رشدی جنین یا حالت‌هایی همانند طیف اوتیسم هم مرتبط باشد، اما برای قبول نهایی همه این فرضیات بازدید و تحقیقات بیشتری ملزوم است.
اختلال چهره کوری چه مقدار شایع است؟
محققان تا این مدت از مقدار ابتلای افراد به این بیماری کاملا یقین نیستند. در واقع تا این مدت اطلاعات مقداری درمورد این بیماری در دسترس است. اکنون بنا بر بازدید‌های محدود انجام‌شده، ۲٫۵درصد از مردم به این اختلال مبتلا می باشند. یقیناً از آنجایی که تشخیص این اختلال زیاد سخت است، محققان تا این مدت درمورد تعداد مبتلایان اختلاف‌نظر دارند. درضمن بین این اختلال و ضعف به‌خاطرسپردن چهره‌ها مرز مشخصی وجود ندارد.
برد پیت (Brad Pitt)، بازیگر معروف هالیوود، یکی از افراد مشهور مبتلا به این اختلال است. او اخیرا در یکی از مصاحبه‌هایش حرف های است مدتی طویل است که نمی‌تواند چهره افراد را تشخیص دهد و این علتشده است دیگران او را بی‌ادب یا خودشیفته فکر کنند.
چهره‌کوری چه اثری روی بدن فرد مبتلا می‌گذارد؟
در بیماری چهره کوری، فقط مغز فرد مبتلا صدمه دیده است. یقیناً این نوع اختلال منبع اضطراب فرد می‌بشود و هنگامی برخلاف دیگران نمی‌تواند چهره افراد را برای بسپارد، حس شرمندگی و خجالت می‌کند و همین علتمی‌بشود که او از زیاد تر موقعیت‌های اجتماعی دوری کند.
انواع اختلال چهره‌کوری و علائم آنها
دو نوع اختلال چهره‌کوری وجود دارد که علائم متغیری دارند:
- چهره‌کوری ادراکی: در این نوع اختلال، فرد حالات چهره و اشاره‌های غیرکلامی را تشخیص نمی‌دهد.
- چهره‌کوری تداعی: در این نوع اختلال، فرد مبتلا چهره دیگران (حتی آشنایان) را یادش نمی‌آید. در واقع او برای شناختن افراد باید از مشخصه‌های فرد دیگر چون صدا یا نحوه راه‌رفتنشان منفعت گیری کند.
آیا اختلال چهره‌کوری مسری است؟
اختلال چهره‌کوری مسری نیست، ولی آن دسته عفونت‌هایی که افراد را در معرض صدمات مغزی و درنتیجه گمان ابتلا به چهره‌کوری قرار خواهند داد، مسری‌اند. یقیناً همه عفونت‌ها فرد را دچار این چنین اختلالی نمی‌کنند.
چطور می‌توان اختلال چهره‌کوری را تشخیص داد؟
برای تشخیص چهره‌کوری ترکیبی از آزمایش‌های عصب‌شناختی، بازدید سابقه خانوادگی، تصویربرداری و آزمایش‌های تشخیصی انجام می‌بشود همانند:
- آزمایش‌های حسی: پزشک بینایی فرد را می‌سنجد تا از کارکرد صحیح آن یقین بشود.
- آزمایش‌های مربوط به حالت شناختی و ذهنی: پزشک با این آزمایش‌ها یقین می‌بشود که اختلال چهره کوری ناشی از ضعف توانمندیهای ذهنی فرد چون توانایی تفکر، تمرکز یا حل قضیه نیست.
- آزمایش‌های حافظه: با این آزمایش اشکار می‌بشود اختلال چهره‌کوری به‌علت ضعف حافظه است یا نه.
- آزمایش‌های تشخیص چهره: در آزمایش‌های تشخیص چهره، توانایی فرد برای تشخیص و به‌یادآوردن چهره‌ها سنجیده می‌بشود. در این آزمایش، امکان پذیر چهره اشخاص معروف به فرد نشان داده و قوت تشخیص او بازدید بشود. اگر متخصص به توانایی فهمیدن فرد از حالات چهره شک کرده باشد، از او می‌خواهد تا حالات چهره افراد درون تصاویر را کاملا شرح دهد.
- آزمایش تشخیص اشیا: آزمایش‌های تشخیص چهره‌کوری شباهت‌های بسیاری به انواع ادراک‌پریشی‌های بصری دیگر دارند. به این علت آزمایش‌های تشخیص اشیا اشکار می‌کند که چهره‌کوری فرد به هیچ‌یک از این نوع ادراک‌پریشی‌ها ربطی دارد یا نه. اگر فرد به بیشتر از یک نوع ادراک‌پریشی مبتلا باشد، با این آزمایش‌ها کاملا اشکار می‌بشود.
برخی از آزمایش‌های پزشکی که برای تشخیص این اختلال منفعت گیری خواهد شد، عبارت‌اند از:
- سی‌تی اسکن (توموگرافی کامپیوتری)؛
- ای‌ای‌جی (الکتروانسفالوگرام)؛
- آزمایش جواب برانگیخته؛
- آزمایش ژنتیک؛
- ام‌آر‌ای (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی)؛
- پونکسیون نخاعی یا بذل‌نخاع (پونکسیون کمری).
چهره کوری چطور درمان می‌بشود؟
اختلال چهره‌کوری را نمی‌توان درمان کرد، اما می‌توان برخی از عوامل عرصه‌سازش را از بین برداشت. هرچه این عوامل زیاد تر مهار شوند، از شدت این بیماری هم کم می‌بشود. متأسفانه امکان بهبود دائمی چهره‌کوری وجود ندارد و هر نوع درمانی موقتی است.
پزشکان برای بهبود و مهار اختلال چهره‌کوری راه حلهایی به بیمار آموزش خواهند داد تا از تأثیر مخرب این اختلال بر زندگی‌اش کاسته بشود. یقیناً درمان‌هایی که علل تشکیل این بیماری را مقصد قرار خواهند داد با راه حلهای مهار این بیماری متفاوت‌اند.
- تجویز دارو: از آنتی‌بیوتیک برای درمان عفونت گرفته تا داروهای ضدزوال عقل برای مهار عوامل عرصه‌ساز اختلال چهره کوری منفعت گیری می‌بشود.
- جراحی: برخی از تومورهای مغزی نواحی خاصی از مغز را دچار می‌کنند که درنهایت تبدیل اختلال چهره‌کوری می‌بشود. در صورت امکان، با برداشتن تومورها سختی روی مغز حذف و کارکرد آن عادی و درنتیجه اختلال چهره‌کوری درمان می‌بشود.
اختلال چهره‌کوری چه زمان بعد از درمان بهبود می‌یابد؟
زمان بهبودی به شدت این اختلال، بیماری‌های عرصه‌ای و درمان‌هایی که برای فرد مبتلا به کار گرفته خواهد شد بستگی دارد و از چند ماه تا یک سال طول می‌کشد. بااین‌حال این اختلال تا حدی دائمی است.
عوارض جانبی درمان چهره کوری چیست؟
هریک از راه حلهای درمانی همچون مصرف دارو یا جراحی بسته به شدت بیماری و حالت جسمانی بیمار و عوامل دیگر، عوارض جانبی دارند. پزشک موقع نظر هریک از درمان‌ها، عوارض جانبی آنها را هم به فرد گوشزد می‌کند.
چطور می‌توان با اختلال چهره‌کوری سازگار شد؟
حتی اگر اختلال چهره‌کوری فرد مبتلا درمان‌شدنی باشد، باز هم باید در برنامه‌های درمانی و توانبخشی که متخصصان پیشنهاد می‌کنند، شرکت کند. افراد مبتلا در این برنامه‌ها، راه حلهای سازگاری با چهره‌کوری را می‌آموزند از جمله:
- آموزش ادراکی: بیمار یاد می‌گیرد چطور ویژگی‌های چهره فردی را ببیند و برای بسپارد. در واقع او این کار را با شناسایی ویژگی‌های خاص صورت افراد انجام می‌دهد. این نوع آموزش به فرد برای تشخیص حالات و نشانه‌های حاضر در چهره افراد پشتیبانی تعداد بسیاری می‌کند.
- ترفندهای مقابله: این نوع توانبخشی به فرد مبتلا یاد می‌دهد با شنیدن اصوات اطرافیان خود را شناسایی کند. این توانایی به بیماران برای شناخت دیگران بدون دیدن چهره آنها پشتیبانی می‌کند.
- مراقبت از سلامت ذهن: افرادی که به چهره‌کوری مبتلا می باشند، زیاد تر اوقات در موقعیت‌های اجتماعی مضطرب خواهد شد و از تلاش برای شناسایی افراد خجالت‌زده و شرمنده خواهد شد. حتی برخی از مبتلایان منزوی خواهد شد و تعامل های اجتماعی خود را به‌شدت کم می‌کنند و درنهایت به دام افسردگی و مشکلات دیگر می‌افتند. به همین علت، متخصص به فرد مبتلا راه حلهای مقابله با استرس و اضطراب را می‌آموزد تا او بتواند با حالت بیماری خود کنار بیاید.
چطور می‌توان از ابتلا به این بیماری پیشگیری کرد؟
زیاد تر اوقات اختلال چهره‌کوری اکتسابی، غیرمنتظره و بر تاثییر نوعی صدمه مغزی رخ می‌دهد و تنها راه پیشگیری از ابتلا به این بیماری، افت خطرات تبدیل صدمه مغزی است. برای پیشگیری از صدمات مغزی از این نکات منفعت بگیرید:
- نگه داری رژیم غذایی متعادل و وزن مناسب: با این کار جلوی سکته مغزی و صدمات احتمالی به مغز را می‌گیرید.
- درمان عفونت‌ها: عفونت‌های چشم و گوش را نادیده نگیرید. گسترش این عفونت‌ها امکان پذیر به مغزتان صدمه بزند و شما را به انواع اختلال‌ها از جمله چهره‌کوری مبتلا کند. عفونت‌های مغزی حتی امکان پذیر مرگبار باشند.
- منفعت گیری از تجهیزات ایمنی در محل کار: به‌پشتیبانی تجهیزات ایمنی در محل کار از صدمات و جراحت‌های سر و صدمه مغزی پیشگیری کنید.
- رسیدگی به بیماری‌های مزمن: برخی از بیماری‌های مزمن همانند صرع و آپنه خواب تبدیل صدمات مغزی و تشکیل اختلال چهره‌کوری خواهد شد. به این علت این بیماری‌ها را مهار کنید.
چطور از خودمان مراقبت کنیم؟
اگر در مقطعی از زندگی‌تان به این اختلال مبتلا شدید، یادتان باشد این بیماری را خودتان نمی‌توانید تشخیص دهید یا درمان کنید. تشخیص این بیماری حتی برای افراد متخصص هم سخت است، چون امکان پذیر این اختلال ناشی از بیماری‌های عصب‌شناختی باشد. به این علت باید حتما به مراکز درمانی مراجعه کنید و تشخیص قطعی این بیماری را به پزشک متخصص بسپارید.
درضمن آن دسته از افرادی که اختلال چهره‌کوری مادرزادی دارند، فهمید این بیماری خود نمی‌شوند، چون به آن عادت کرده‌اند و در طول زندگی‌شان بدون این که کاملا فهمید باشند، راه حلهایی برای سازگاری با این بیماری یافته‌اند.
اگر شک کرده‌اید که دچار این بیماری هستید، راهی به‌جز مشورت با متخصص ندارید. او با راه حلهای معمول تشخیص این بیماری گمان وجود این اختلال را بازدید می‌کند.
درضمن اگر هریک از علائم زیر را داشتید، به‌شدت به اورژانس مراجعه کنید:
- ضعف، بی‌حسی یا فلج‌شدن یک طرف بدن؛
- گفتار نامفهوم یا درهم؛
- افتادگی یک طرف صورت یا ازدست‌دادن بینایی یک چشم؛
- مشکل بلع؛
- گیجی، تحریک‌پذیری یا بیقراری؛
- مشکل تمرکز، تفکر یا به‌خاطرسپردن؛
- سردرد ناگهانی شدید که شما را از انجام فعالیت‌های معمول بازمی‌دارد.
کلام آخر
درمان و توانبخشی برای بهبود علائم اختلال چهره کوری سودمند است و زندگی فرد مبتلا را راحت‌تر می‌کند. اگر به این نوع اختلال مبتلایید، حتما از درمان‌های مناسب منفعت گیری کنید. اگر هم در این عرصه توانایی‌های خوبی دارید، خوشحال می‌شویم آنها را با ما هم در بین بگذارید.
گامی برای تسلط شما بر توانایی‌های برقراری ربط
هشدار! این نوشته فقط جنبه آموزشی دارد و برای منفعت گیری از آن ملزوم است با پزشک یا متخصص وابسته مشورت کنید. اطلاعات زیاد تر